همان طور که از نام نوشابه انرژی ‌زا پیداست، باید به شما انرژی مضاعف بدهد، اما دقت در اجزای تشکیل دهنده آن حقایق دیگری را هم آشکار می‌کند، با وجود آن که سازندگان این نوشابه ها مدعی هستند که آنها کاملا بی خطر هستند، اما پزشکان عقیده دیگری دارند. آنها معتقدند که این انرژی کاذب ادعا شده تنها به دلیل مقادیر بالای شکر و انواع ترکیبات محرک موجود در اجزاء تشکیل دهنده این نوشیدنی ها است و مصرف این نوشیدنی ها برای سلامت بدن بسیار مضرر است.

در این مقاله به دلیل شیوع مصرف این نوشیدنی ها در بین جوانان و ورزشکاران و نیز وجود مواد ممنوعه به ویژه انواع مواد محرک ممنوعه در اجزاء تشکیل دهنده بعضی از نوشیدنی ها ی انرژی زا، برآنیم تا ضمن اطلاع رسانی در خصوص لزوم جایگزینی آب و الکترولیت های از دست رفته و تامین منابع هیدرات کربنی مورد نیاز ورزشکاران با نوشیدنی های ورزشی مناسب، به خطرات مصرف نوشیدنی های انرژی زا توسط ورزشکاران در حین ورزش کردن بپردازیم.

دهیدراتاسیون ناشی از انجام فعالیت های ورزشی

فعالیت های ورزشی باعث افزایش حرارت بدن می شوند به نحوی که به ازای هر لیتر اکسیژن مصرفی در حین ورزش 5 کیلو کالری انرژی تولید می شود که تنها 1 کیلو کالری آن صرف کار مکانیکی می گردد و مابقی تبدیل به حرارت می شود.

برای کنترل این افزایش حرارت عمومی بدن مکانیسم های زیر فعال شده و به مقابله می پردازند :

1-افزایش جریان خون زیر سطح پوست

2-تعریق و دفع آب

از سوی دیگر، در صورت عدم جبران آب از دست رفته بدن در نتیجه تعریق و عدم دریافت مایعات مناسب، کارآیی ورزشی کاهش یافته و خستگی در انتهای فعالیت های ورزشی طولانی مدت بروز می نماید. در هنگامی که میزان از دست رفتن آب بدن در هنگام انجام فعالیت های ورزشی به 2درصد (حدود 2 کیلوگرم در یک ورزشکار با وزن 80 کیلوگرم) برسد، کارآیی ورزشی شروع به کاهش می نماید و زمانی که این دهیدراتاسیون یا کم آبی به 5 درصد برسد، کارآیی و توانایی انجام کار فیزیکی تا 30 درصد کاهش می یابد. در نتیجه انتخاب و مصرف نوشابه های ورزشی مناسب برای جبران آب والکترولیت های از دست رفته ناشی از تعریق و نیز متعادل کردن میزان مواد قندی مورد نیاز نه تنها در حین انجام فعالیت های ورزشی بلکه قبل و بعد از ورزش اهمیت دارد. در حالی که، انتخاب و مصرف نوشیدنی های انرژی زا توسط ورزشکاران پیامدهای نامطلوبی در پی خواهد داشت.

دلایل مصرف نوشیدنی های ورزشی

-آبرسانی و هیدراتاسیون موثر

-تجدید و جبران ذخایر الکترولیت بدن

-تامین انرژی برای افزایش کارآیی عضلات درحین فعالیت های ورزشی و افزایش سرعت ریکاوری بعد از انجام فعالیت های ورزشی

ترکیبات تشکیل دهنده نوشابه های ورزشی

-معمولأ فاقد مواد محرک و ممنوعه می باشند.

-حدود 6-8 درصد کربوهیدرات در ترکیب این نوشیدنی ها وجود دارد.

-حاوی الکترولیت به ویژه املاح سدیم و پتاسیم می باشند.

-ممکن است دارای ترکیباتی مانند ویتامین ها و ترکیبات گیاهی و یا پروتئین باشند.

ترکیبات تشکیل دهنده نوشابه های انرژی زا

-معمولأ حاوی انواع مواد محرک و ممنوعه از جمله افدرین و سینفرین می باشند.

-حدود 5-500 میلی گرم کافئین* در ترکیب این نوشیدنی ها وجود دارد.

-حاوی ترکیباتی مانند سیتی کولین، تیروزین، فنیل آلانین، تورین، مالیک اسید و گلوکونات می باشند.

-فاقد الکترولیت و املاح سدیم و پتاسیم می باشند.

* مطابق با فهرست ممنوعه 2011 مصرف کافئین در ورزش ممنوع نیست.

نوشیدنی های انرژی زا در مقابل نوشیدنی های ورزشی

-الکترولیت و املاح مورد نیاز را که در نتیجه تعریق از بدن دفع شده را جبران نمی نمایند.

-غلظت بالاتر کربوهیدرات را فراهم می آورند و در نتیجه دیرتر از دستگاه گوارش جذب می شوند و ممکن است عوارض گوارشی ایجاد نمایند.

-کافئین موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا مدر یا ادرار آور می باشد و دهیدراتاسیون را تشدید می نمایند.

-مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا فشار خون و ضربان قلب را افزایش می دهند، در نتیجه مصرف آنها در حین انجام فعالیت های ورزشی شدید و سنگین که فشار خون و ضربان قلب ورزشکار افزایش می یابد، خطرناک بوده و ممکن است باعث بروز عوارض قلبی- عروقی از جمله انواع بی نظمی در ضربان قلب، ایست ناگهانی قلبی و سکته های قلبی و مغزی گردد.

-کافئین و سایر مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا مى‌توانند باعث از دست رفتن هماهنگى عضلانى شوند و توانایى بدن را در حفظ یک درجه حرارت معین دچار اختلال کنند.

-درصد بالای انواع کربوهیدراتها و قندهای موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا برای سلامت دهان و لثه ها مضر بوده و در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می تواند به فساد دندانها منتهی گردد.

-مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا، باعث تحریک پذیری، بی خوابی و بروز اضطراب در ورزشکاران به ویژه در هنگام شرکت در رقابت های ورزشی گردد.

-مصرف بیش از حد و طولانی مدت نوشابه های انرژی زا می تواند نوعی عادت پذیری در افراد ایجاد کند و به وابستگی روانی برای مصرف بیشتر این نوشیدنی ها منتهی گردد.

-تولید کنندگان نوشابه های انرژی زا در ترکیب محصولات خود از ترکیباتی استفاده می نمایند که روی بطری قید نمی شود و همین مسئله عدم قید ترکیبات، ممکن است به نوعی برای ورزشکاران حرفه ای خطر آفرین باشد.

-احتمال آلودگی به مواد ممنوعه خصوصأ ترکیبات محرک و در نتیجه مثبت شدن نتیجه آزمایش دوپینگ ورزشکاران حرفه ای در نتیجه مصرف نوشیدنی های انرژی زا در حین مسابقات وجود دارد.

 

دکتر افسانه گلشن راز- مسئول کمیته پیشگیری وآموزش ستاد ملی مبارزه با دوپینگ(نادو)